همیشه این سؤال ذهن دانشمندان و علاقه‌مندان به حیات وحش رو مشغول کرده که: آیا دلفین‌ها واقعاً زبان دارند؟ و اگه دارند، می‌تونیم یادش بگیریم و باهاشون صحبت کنیم؟ حالا با پروژه‌ای به‌نام Dolphin Gemma که با همکاری گوگل و گروهی از پژوهشگران رفتار دلفین‌ها در باهاما در حال اجراست، این سؤال دیگه فقط یه رویا یا سوژه‌ی علمی‌تخیلی نیست. حرف زدن با دلفین ها و شاید حیوانات ممکنه به زودی اتفاق بیوفته!
داستان از کجا شروع شد؟
تقریباً ۴۰ ساله که «Wild Dolphin Project» داره به‌صورت مداوم دلفین‌های وحشی رو زیر نظر می‌گیره. اون‌ها نه‌تنها صداهای دلفین‌ها رو ضبط می‌کنن، بلکه دقیقاً ثبت می‌کنن که هر دلفین هنگام ایجاد صدا چه رفتاری داشته: مثلاً آیا داشت با توله‌ش دیدار می‌کرد، دنبال کوسه‌ای می‌رفت یا با یه دلفین دیگه لاس می‌زد!
یعنی یه جور «پایگاه داده‌ی اجتماعی دلفین‌ها» ساختن؛ پر از کلیک‌ها، سوت‌ها و پالس‌هایی که با رفتارها و موقعیت‌های خاص گره خوردن.
وب‌سایت رسمی پروژه دلفین وحشی رو می‌تونین با آدرس https://www.wilddolphinproject.org/ پیدا کنین.
گوگل وارد می‌شود: الگوریتم‌هایی که سوت‌ها رو تحلیل می‌کنن
گوگل با استفاده از مدل جدید خودش به‌نام Dolphin Gemma – که براساس فناوری مدل‌های زبانی «Gemini» ساخته شده – شروع کرده به پردازش این صداها. اما این کار به‌سادگی ترجمه‌ی دیکشنری‌ای نیست.
صداهای دلفین‌ها:
- خیلی سریعن
- زیر و تیز هستن
- تو فضای سه‌بعدی زیر آب پخش می‌شن
- و حتی هر دلفین یه امضای صوتی یا اسم اختصاصی داره!
مدلی مثل Dolphin Gemma با ابزار صوتی خاصی به‌نام SoundStream صداها رو به الگوهایی قابل‌درک برای AI تبدیل می‌کنه. درست مثل اینکه چت‌جی‌پی‌تی کلمه‌ی بعدی جمله‌تون رو پیش‌بینی می‌کنه، این مدل هم پیش‌بینی می‌کنه که بعد از یه سوت خاص، معمولاً چه نوع صدایی میاد. تفاوت اینجاست که این‌بار به‌جای واژه‌ها، با سوت‌ها، کلیک‌ها و نغمه‌ها سروکار داریم.
آیا دلفین‌ها جواب می‌دن؟ بله، بعضی وقت‌ها!
تکنولوژی دوم که این پروژه رو جالب‌تر می‌کنه، سیستمی به‌نام CHAT (Citation Hearing Augmentation Telemetry) هست؛ یه کامپیوتر پوشیدنی که با گوشی گوگل پیکسل جفت می‌شه و به پژوهشگرها این امکان رو می‌ده که برای اشیای مورد علاقه‌ی دلفین‌ها – مثل جلبک‌های شناور یا پارچه‌های رنگی – سوت‌های ساختگی تعریف کنن.
اگه یه سوت جدید رو پخش کنن و بعد اون شی‌ء رو بدن به دلفین، و این کار چند بار تکرار بشه، بعضی دلفین‌ها خودشون شروع می‌کنن به بازتولید اون سوت! یعنی دارن شی‌ء رو درخواست می‌کنن!
شروع گفت‌وگوی دوطرفه؟
ما هنوز در مرحله‌ی واژه‌سازی ابتدایی هستیم، درست مثل یاد دادن کلمه به یه کودک. ولی با هر سوت جدید و هر پاسخ درست، یک قدم به ارتباط واقعی نزدیک‌تر می‌شیم. شاید نه در حد فلسفه‌بافی با دلفین‌ها، ولی پرسیدن سؤال‌هایی مثل “جلبک رو دوست داری یا روسری رو؟” دیگه خیلی هم دور از ذهن نیست.
نکته‌ی جذاب اینه که همه‌ی این فرآیند، روی یه گوشی پیکسل ۹ اجرا می‌شه، بدون نیاز به سرورهای غول‌آسا یا تجهیزات آزمایشگاهی پیچیده. فقط یه کیس ضدآب، مدل هوش مصنوعی و یه دلفین کنجکاو!
اما چرا این موضوع مهمه؟
دلفین‌ها مغزهایی بزرگ‌تر از ما (در بعضی نواحی) دارن، مخصوصاً بخش‌هایی که به احساسات مربوط می‌شن. اون‌ها حتی یه لوب اضافه تو مغزشون دارن که ما نداریم، و با شنیدن صدا می‌تونن تصویر سه‌بعدی محیط اطرافشون رو بسازن.
این یعنی شاید زبان دلفینی فقط صداهایی برای اشاره به اشیا یا مفاهیم نباشه؛ شاید تصویرهای صوتی باشه! چیزی که مغز انسان نمی‌تونه درک کنه ولی یه شبکه‌ی عصبی مصنوعی (مثل Dolphin Gemma) می‌تونه.
و حالا سوال اخلاقی: اگه بتونیم صحبت کنیم، باید چی بگیم؟
اگه روزی دلفینی بپرسه: «چرا دریا رو آلوده کردید؟» یا «چرا دوستمو توی پارک آبی نگه داشتی؟» اون موقع دیگه ما با یه سوال علمی طرف نیستیم. اون‌ها هم فرهنگ دارن، هم حافظه، هم احساس.
ولی از طرف دیگه، تصور کن دلفین‌ها چیزهایی درباره‌ی اقیانوس بدونن که ما هنوز نمی‌دونیم؛ یا ساختارهای اجتماعی‌ای داشته باشن که درک‌شون برامون یه انقلاب فکری باشه. تکنولوژی Dolphin Gemma می‌تونه این دروازه رو باز کنه.
قدم بعدی؟
گوگل قراره Dolphin Gemma رو به‌صورت متن‌باز (Open Source) در تابستون منتشر کنه. این یعنی هر پژوهشگر دیگه‌ای که صداهای نهنگ‌ها، فیل‌ها یا شامپانزه‌ها رو جمع‌آوری کرده، می‌تونه اون رو روی گونه‌ی موردعلاقه‌ش آموزش بده.
پروژه‌هایی مثل Interspecies Internet و پژوهش‌های دکتر کاترین پین روی صداهای مادون‌قرمز فیل‌ها نشون می‌ده این مسیر فقط درباره‌ی دلفین‌ها نیست؛ درباره‌ی باز کردن در به گفت‌وگو با تمام موجودات هوشمند زمینه.
جمع‌بندی
ما هنوز اول راهیم. مثل زمانی که اولین تلگراف فقط یه «بیپ» بود یا اولین SMS فقط نوشته بود «کریسمس مبارک». اما همین اولین گام‌ها هستن که سرنوشت آینده رو شکل می‌دن. شاید روزی برسه که به گذشته نگاه کنیم و بگیم: همه‌چی از اون لحظه شروع شد که یه دلفین جواب یه سوت مصنوعی رو با یه درخواست واقعی داد.
و اگه یه روز بتونیم گفت‌وگوی واقعی با یک گونه‌ی دیگه‌ی هوشمند داشته باشیم، اون‌وقت باید بپرسیم: واقعاً هوش چیه؟ فرهنگ چیه؟ و کی واقعاً داره با کی حرف می‌زنه؟
