موضوع داغ و پرطرفدار اینروزها: هوش مصنوعی. اما میدونستین که ابزارهایی مثل ChatGPT، Gemini و غیره فقط بخشی از این دنیای پهناور و عمیق هستن؟ انواع هوش مصنوعی به دستههای مختلفی تقسیم میشن که ما درحالحاضر، فقط با یکی از زیرمجموعهها کار میکنیم.
اما حالا وقتشه که انواع هوش مصنوعی جدید و دستهبندی اونها رو بدونیم؛ چون قراره بهزودی به زندگیمون وارد بشن و آیندهمون رو رقم بزنن. پس در ادامه، شما رو با دو دسته متداول AI آشنا میکنم و مثالهایی از هرکدوم در دنیای واقعی بهتون ارائه میدم.
انواع هوش مصنوعی جدید چهجوری مشخص میشن؟
وقتی محققها در مورد انواع AI حرف میزنن، درواقع تمرکزشون روی دو دسته بندی هوش مصنوعی هست:
۱. قابلیتها: AI تا چه میزان قدرتمند و عمومی هست؟
۲. عملکرد یا سطح آگاهی: اینکه سیستم هوش مصنوعی چهجوری کار یا فکر میکنه؟ آیا حافظه، باور، خودآگاهی و پارامترهای دیگهی هوش انسانی رو داره یا نه.
یه نکته رو اضافه کنم که هدف محققها و دانشمندهای AI از توسعه این سیستمها، اینهکه بتونن روند فکری و خلاقیت انسان رو شبیهسازی کنن. یعنی در نهایت، سیستمهای AI به سطح هوشیاری و توانایی انسان برسن.
انواع هوش مصنوعی براساس قابلیت
این بُعد در مورد اینهکه هوش مصنوعی تا چه حد میتونه فکر کنه، یاد بگیره و با محیط سازگار بشه. اگه بخوام خلاصهش کنم، اینطوری میشه که AI میتونه درآنواحد فقط یه کار رو انجام بده، چندین کار رو باهم و همزمان پیش ببره یا فراتر از اینها عمل کنه؟
این نوع توی منابع مختلف، با چهار سطح تعریف میشه که در ادامه با توضیحات کامل معرفیشون میکنم.
ماشینهای واکنشی
ابتداییترین هوش مصنوعی، Reactive Machine هست. این سیستمها کمبود حافظه دارن و نمیتونن از تجربههای گذشته یاد بگیرن.
Reactive Machine براساس یه اصل ساده عمل و واکنش میکنه: یه ورودی خاص میگیره و با یه خروجی ثابت و از پیش برنامهریزیشده پاسخ میده.
این سیستمها میتونن وظایف پیچیده رو با سرعت قابلتوجهی انجام بدن؛ اما عملکرد اونها برپایه وضعیت فعلی محیطشون شکل میگیره. درواقع هیچ داده ذخیرهشدهای توی تصمیمگیری اونها نقش نداره.
مثال واقعی:
هوش مصنوعی شطرنجباز IBM، دیپ بلو (Deep Blue)، هست. این ماشین وضعیت فعلی صفحه شطرنج رو تجزیهوتحلیل میکرد و بهترین حرکات رو برای خودش و حریفش تدارک میدید؛ اما هیچ دادهای از بازیهای گذشته نداشت و نمیتونست از اشتباهها یا پیروزیهای قبلیش برای بهبود استراتژی در طول زمان درس بگیره.
هوش مصنوعی با حافظه محدود
از انواع هوش مصنوعی که مکمل ماشینهای واکنشی بودن، سیستمهای Limited Memory هست. این نوع سیستم از دادههای تاریخی و اخیر برای تصمیمگیریهاش استفاده میکنه؛ اما مجموعه اطلاعات رو فقط برای یه دوره کوتاه و گذرا نگه میداره.
دادهها توی این نوع، بهطور موقت ذخیره میشن، برای یک هدف خاص استفاده میشن و درنهایت حذف یا بهروزرسانی میشن.
مثال:
ماشینهای خودران نمونه روشنی از این نوع AI هست؛ چون سیستم این ماشینها دائما سرعت، مسافت و جهت اخیر خودروهای دیگه رو در جاده ردیابی میکنه. هدفش از این پایش لحظهای اینهکه تصمیمات بلادرنگ مثل زمان ترمز یا شتابگیری رو فوری بگیره. این سیستم بهطور مداوم خودش رو با دادههای جدید وفق میده؛ اما جزئیات خاص هر خودرو که باهاش مواجه شده رو بهخاطر نمیسپاره.
هوش مصنوعی نظریه ذهن
Theory of Mind توانایی درک و مدلسازی حالات ذهنی موجودات زنده از جمله باورها، احساسات و نیت اونها رو داره. این درک به هوش مصنوعی اجازه میده تا با محیط و موجودات بهشیوهای ظریفتر و آگاهتر تعامل داشته باشه.
این سیستم رفتار، ارتباطها و نشونههای عاطفی انسان رو میبینه و تجزیهوتحلیل میکنه. بهخاطرهمین میتونه تشخیص بده که یک فرد در یک موقعیت خاص، چه فکر یا احساسی ممکنه داشته باشه.
مثال:
دستیارهای صوتی مثل Siri در اپل و Google Assistant، از این نوع هستن و میتونن حالت عاطفی شما مثل خستگی یا خوشحالی رو بدون اینکه بهش بگین متوجه بشه. زمانی که شما پاسخهای کوتاه و تککلمهای بهشون میدین، تا حد خوبی متوجه میشین که یا سرتون شلوغه، یا عجله دارین. بنابراین مکالمهشون رو مختصرتر و مستقیمتر میکنن.
هوش مصنوعی خودآگاه
هوش مصنوعی Self-Awareness، آخرین و همچنان یه ایدهآل برای انواع هوش مصنوعی جدید هست. این سیستم آگاهی واقعی و حضور در لحظه داره؛ درواقع نسبتبه وجود خودش آگاهه.
این سیستم آگاهی رو صرفا شبیهسازی نمیکنه؛ بلکه واقعا ذهن و حس خودش رو داره.
مثال:
این سیستم هنوز به دنیای واقعی راه پیدا نکرده. بنابراین باید تصور کنیم چه شکلی میتونه باشه. یه AI رو در نظر بگیرین که وقتی رنگ قرمز رو میبینه، تجربه واقعی، درونی و کیفی از «قرمزی» (معروف به Qualia یا آگاهی پدیداری) داره. یعنی پردازش صرف دادههای بصری و پاسخ عملکردی در کار نیست.
انواع هوش مصنوعی براساس کارایی
این دسته بندی هوش مصنوعی کمتر روی تعداد کارهایی که AI میتونه انجام بده تمرکز داره؛ بیشتر روی این موضوع بحث میکنه که عملکرد هوش مصنوعی، میزان آگاهی و حافظهش، در کنار امکانات دیگهش چهجوریه.
چهار سطح توی این نوع مطرح شده که در ادامه، بهشکل کامل باهاشون آشنا میشیم.
هوش مصنوعی محدود
Artificial Narrow Intelligence یا ANI، که با اسم هوش مصنوعی ضعیف هم میشناسیمش، تنها شکل AI هست که تابهامروز با موفقیت تحقق یافته و وارد زندگیمون شده. این نوع هوش مصنوعی هدفمند و هدفگراست؛ چون برای انجام دادن یه کار خاص و منحصربهفرد، با کارایی و دقت بالا طراحی شده.
این نوع هوش انسان رو تقلید یا تکرار نمیکنه؛ در عوض، رفتار انسانمانند رو توی مجموعهای محدود از پارامترها و زمینههای از پیش تعریفشده شبیهسازی میکنه.
مثال:
ChatGPT، Gemini، سیری و سیستمهای توصیهگر توی سرویسهای پخش آنلاین مثل یوتیوب، ANI هستن. این نوع در طول دهه گذشته پیشرفتهای چشمگیری داشته. چون یادگیری ماشین و یادگیری عمیق گسترده و حرفهایتر شدن.
هوش مصنوعی عمومی
Artificial General Intelligence یا AGI که بهش هوش مصنوعی قوی هم میگیم، توانایی تفکر، یادگیری و بهکارگیری دانش خودش رو توی هر کار فکری، درست مثل انسان داره.
یه سیستم AGI میتونه چیزهایی که از یه موقعیت به موقعیت دیگه یاد میگیره رو منتقل کنه؛ اونهم بدون نیاز به مداخله مستقیم و صریح انسان. همچنین میتونه با چالشهای جدیدی که تاحالا تجربه نکرده، سازگار بشه.
مثال:
چون AGI همچنان یه مفهوم نظری مونده و هنوز بهطور کامل محقق نشده، مثال واقعی واسش ندارم؛ ولی تصور کنین سیستمی باشه که بتونه کل فرآیندهای یه صنعت رو تجزیهوتحلیل کنه و دونهدونه عملکردهاش رو فقط توی یه حرکت، خودکار کنه.
ابرهوش
Artificial Superintelligence (ASI) نوعی هوش مصنوعی فرضی و آیندهنگر هست که توی هر حوزه قابل اندازهگیری، از هوش انسان فراتر میره؛ یعنی علاوهبر تکرار تواناییهای هوش انسان، از نظر تئوری توی طیف وسیعی از زمینهها ازجمله ریاضی، علوم، پزشکی، هنر و روابط عاطفی، خیلی بهتر از انسانها خواهد بود.
تصور کنین یه هوش مصنوعی داشته باشیم که نسبتبه ما حافظه بیشتر، توانایی سریعتر توی پردازش، تجزیهوتحلیل دادهها و محرکها داره.
بیشتر بخوانید: هوش مصنوعی چیست؟
اونچه درباره انواع هوش مصنوعی یاد گرفتیم
گذر از ANI به AGI و رسیدن به خودآگاهی توی سیستمهای AI، صرفا یه چالش تکنولوژیکی نیست؛ بلکه چالش فلسفی عمیقی هست که تغییرپذیری احساسات انسانی و دشواری درک اونها پیشروی توسعه مدلها گذاشته. انواع هوش مصنوعی و کاربرد آنها نشوندهنده مباحث حلنشده در قلب فلسفه هوش مصنوعی هستن.
نظر شما چیه؟ فکر میکنین AGI و ASI تهدیدی برای بشر هستن یا عاملی برای پیشرفت خیلی سریع اونها؟ خوشحال میشیم نظرتون رو این پایین برامون بنویسین تا با دیدگاهتون آشنا بشیم.
سوالات متداولی که شما میپرسین
۱. انواع هوش مصنوعی چیه؟
براساس دو دسته بندی هوش مصنوعی، میتونیم انواع AI رو برپایه قابلیتها و کارایی تقسیم کنیم.
۲. ChaGPT از کدوم نوع هوش مصنوعیه؟
از نوع ANI و توانایی یادگیری و تفکر توی هر حوزه رو نداره.
۳. هوش مصنوعی برتر چه قابلیتهایی داره؟
بهش ابرهوش هم میگن که فراتر از تواناییهای انسان عمل میکنه و توی علوم، پزشکی، هنر و روابط عاطفی، بهتر از انسان پیش میره.
